Notatki

Teorie i instytucje kontroli społecznej
Dr Mikołaj Gębka – mikolajgebka@wsnhid.pl
Egzamin (rola społeczna, jako narzędzie kontroli społecznej!)
Literatura:
1. Berger P.L., Luchman T. „Internalizacja rzeczywistości” (w Smile

Sztompka P., Kucia M. (red.) Socjologia Lektury, Kraków 2006;
2. Goffman E. „Charakterystyka instytucji totalnych” (w Smile

Szacki J., Dereczyński W., Jasińska – Kania A., (red.) Elementy teorii socjologicznych, Warszawa 1975;
3. Merton R., „Struktura społeczna i anomia”, (w Smile

Sztompka P., Kucia M. (red.) Socjologia Lektury, Kraków 2006.
Literatura uzupełniająca:
1. Koralewicz J., „Autorytaryzm, lęk konformizm”, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1987;
2. Siemaszko A., „Granice tolerancji. O teoriach zachowań dewiacyjnych”, Warszawa 1993;
3. Sztompka P., „Teoria kontroli społecznej”, (w Smile

„Kultura i społeczeństwo”, rozdz. XI, nr 3, 1967, s. 131-149;
4. Sztompka P., Kucia M., (red.) „Socjologia Lektury”, Kraków 2006, (rozdz. „Władza i panowanie”, „Socjalizacja i kontrola społeczna”, „Dewiacja”).
Pojęcie kontroli społecznej:
• Max Weber (oddziaływanie prawa, Religi, etyka)
• Emil Durkheim (kontrola społeczne, przymus społeczny, funkcja kary, anomia)
• William G. Sumner (analiza obyczajów i przeciwobyczajów, przewidywanie reakcji innych jest formą samokontroli, inni mają kontrolę za pomocą symbolu, języka);
• George Herbert Mead (symboliczny interakcjonizm);
• Bronisław Malinowski.

 Socjologia powstała w połowie XIX w.
 Platon „Państwo”.

Pojęcie kontroli społecznej wprowadził Edward A. Ross w 1901 r., jako autor książki poświęconej kontroli społecznej. Ujmował on kontrolę społeczną, jako ład społeczny, biorąc pod uwagę prawo, religie, jako instytucje, które zapewniają ład społeczny.
W socjologii amerykańskiej odwoływano się do kontroli społecznej. Leslie F. Ward, jego zdaniem zadaniem socjologii było „przewidywać by kontrolować”.
II połowa XIX w. i początek XX w. to okres imigracji do Stanów Zjednoczonych, co było skutkiem konfliktów kulturowych. Chciano je rozwiązać przez masowe i szybkie przystosowanie do zasad panujących, by doprowadzić do ładu społecznego. Zajmowali się tym Florian Znaniecki i William I. Thomas, ale także Charles H. Cooley, Robert E. Park.
Kontrola – kierowanie, nadzór, sterowanie, sprawdzanie.
Jacek Kurczewski: wskazać można trzy terminy kontroli społecznej:
 Szersze – kontrola społeczne to wszelkie nawet niezamierzone oddziaływania społeczne;
 Węższe – kontrolę społeczną rozumiemy, jako środki mające w zamierzeniu w konkretny sposób oddziaływać na jednostki i grupy, np. prawo, reakcja społeczna, dezaprobata, bądź pochwała;
 Najwęższa – w tym ujęciu kontrola społeczna jest przeciwstawiana wszelkiej kontroli prawnej; są to te formy, które nie mają charakteru prawnego.

Zależność jest taka, że rozumienie węższe zawiera się w szerszych. Można porównać do socjalizacji i wychowania.
Def. Kontroli społecznej
I kierunek
Edward A. Ross, koncentruje się na sposobach działania kontroli, na jej metodach i środkach społecznych.
II kierunek
Wywodzi się od Williama Sumnera, w tym kierunku podkreśla się normatywne wzory zachowania, które tworzą ramy dopuszczalnych wzorów zachowań.
Z tych dwóch kierunków wywodzą się dwa możliwe desygnaty:
1. Wszystkie zjawiska związane z wywieraniem wpływu na jednostkę
2. Całokształt występujących w społeczeństwie wzorów, norm, wartości, reguł postępowania.
Możliwe jest też 3 ujęcie syntetyczne, łączące 2 poprzednie:
3 warianty:
1. Społeczny system normatywny
2. Społeczna presja regulacyjna
3. System normatywny i presja regulacyjna.
Czy jest zachowaniem represyjnym, gdy jednostka wykroczy przed oczekiwania społeczeństwa, czy jest to zachowanie prewencyjne, które chroni przed zachowaniami aspołecznymi?
Z odpowiedzi na te pytania wyłania się triada:
1. Represja
2. Represja i prewencja
3. Prewencja.

Sztompka, typologia (możliwe sposoby definiowania kontroli społecznej)
1. Definicje określające kontrolę społeczną, jako społeczne oddziaływanie represyjne:
Suma procesów i środków, za pomocą których dewiacje od norm społecznych są ograniczane przez grupę (W.F. Ogbum i M.F. Nimkoff);
Przedmiotem funkcji regulacyjnej są odstępstwa od norm.
Kontrola jest dopełnieniem procesu socjalizacji.
2. Definicje określające kontrolę społeczną, jako oddziaływania represyjne i prewencyjne:
Kontrola społeczna to termin zbiorczy dla oznaczenia tych procesów (…), za pośrednictwem których jednostki są uczone, nakłaniane albo zmuszane do postępowania konformistycznego wobec zwyczajów i wartości grupowych (J.S. Roucker.).
3. Definicje określające całokształt systemu normatywnego oraz sumę oddziaływań społecznych w ich funkcji represyjnej:
Kontrola społeczna może być zdefiniowana jako suma (…) wzorów kulturowych, symboli społecznych, zbiorowych znaczeń duchowych, wartości, idei i ideałów, a także działań i procesów bezpośrednio z nimi związanych (G. Gurvitch).
4. Definicje określające całokształt systemu normatywnego oraz sumę oddziaływań społecznych w ich funkcji represyjnej i prewencyjnej:
Trudno znaleźć wyraźną definicję, jednakże sposób widzenia kontroli społecznej, jakie prowadził E. Chinoy – autor włącza zakres analizy normy zachowań ludzi wobec siebie.
Inni autorzy to m.in. T. Shibutani, Jan Szczepański, Jerzy J. Wiatr.

Kontrola staje się terminem teoretycznym, który obejmuje szereg zachowań społecznych i jest najbardziej użyteczna. P. Sztompka
Sztompka tłumaczy kontrolę społeczną, jako próbę wykrycia różnorodności jednostek.
Działanie ludzkie jest wypadkową wielu determinant.

Najważniejsze czynniki:
1. Każdy akt zachowania określany jest przez właściwości psychiczne – jej zachowanie wyznacza odmienność od innych, są to determinanty osobowościowe.
2. Zachowania są osadzone w zewnętrznym kontekście, które stanowi ramę w zachowaniu innych jednostek, są to determinanty sytuacyjne, wyróżnia się tutaj:
 Elementy sytuacji społecznej – ograniczają swobodę ludzkich zachowań, wynika, iż ludzie żyją w zbiorowości. System czynników dynamicznych. Odpowiada temu: „Nasza wolność kończy się tam, gdzie rozpoczyna się wolność drugiego człowieka”.
 Elementy sytuacji kulturowej, składają się na nie wzory, normy, reguły postępowania, system wartości. Elementy te dyktują pewne reguły postępowania, a wszystkie razem sprzężone dają system normatywny. Jest to zespół czynników statycznych.

Te oba rodzaje elementów przyczyniają się do standaryzacji zachowań w społeczeństwie, dlatego są przedmiotami zainteresowań kontroli społecznej.
Definicje określające kontrolę społeczną, jako całokształt systemu normatywnego oraz sumę oddziaływań społecznych w ich funkcji represyjnej i prewencyjnej.
Elementy socjalizacji włączane do kontroli społecznej:
• Działania represyjne i prewencyjne
• Mechanizmy działań represyjnych i prewencyjnych są podobne, a kary i nagrody różnią się nie tyle istotą, co nasileniem.
Elementy konstytutywne:
Kontrola społeczna zakłada istnienie pewnego wzorca, który przedstawia pożądany stan rzeczy.
Kontrola społeczna zakłada istnienie stanu faktycznego, prawdopodobnego, który może się wydarzyć.
Agencje kontroli tworzą czujność społeczną.
Kontrola społeczna zakłada porównywanie stanu aktualnego lub potencjalnego ze wzorcem.
Oddziaływanie w oparciu o dokonaną ocenę, prowadzące do modyfikacji zachowania przedmiotu kontrolowanego, zgodnie z oczekiwaniami podmiotu kontrolującego.
Def. Piotra Sztompki
Kontrola społeczna to zespół czynników kształtujących zachowanie jednostki w sposób społecznie pożądany. Czynniki te występują w dwóch aspektach – statycznym i dynamicznym. Aspekt statyczny – to społeczny system normatywny przedstawiający wzorzec zachowań wymaganych. Aspekt dynamiczny – to społeczne oddziaływania represyjne i prewencyjne, podjęte w wyniku stwierdzenia rozbieżności, pomiędzy aktualnym lub prawdopodobnym zachowaniem jednostek, a wymaganiami systemu normatywnego, oddziaływania zmierzające do usunięcia lub zmniejszenia tej rozbieżności.
Dwa kierunki badawcze:
• Szeroko rozumiany system normatywny (np. role społeczne, grupy odniesienia)
• Procesy presji społecznej, ograniczenia presji społecznej.

Socjalizacja, jako proces poddawania jednostki pod kontrolę społeczną.
Socjalizacja – pojęcie wprowadzono do języka socjologicznego pod koniec XIX w. Emil Durkheim zakładał, że istnieje trwałe, stałe stosunki między ludźmi, instytucje. Jednostka zastaje te warunki, nie wytwarza ich. Socjalizacja oznacza proces, w toku którego istota ludzka ze swoimi specyficznymi, biologicznymi i psychicznymi dyspozycjami staje się dojrzałą społecznie jednostką, wyposażoną w dynamicznie podtrzymywane przez całe życie zdolności i umiejętności skutecznego działania w obrębie tak całego społeczeństwa, jak i w poszczególnych jego elementach (K. Hurrelmann).
Socjalizacja to wszechstronne i zwarte wprowadzanie jednostki w obiektywny świat społeczeństwa, albo jakiś jego sektor (P. Berger i T. Luckmann).
Socjalizacja to proces, dzięki któremu jednostka wdraża się do sposobu życia swojej grupy i szerszego społeczeństwa przez uczenie się reguł i idei zawartych w kulturze (P. Sztompka).
Funkcja socjalizacyjna rodziny wg Marii Ziemskiej:
Wprowadzanie najmłodszych obywateli w społeczeństwo, przekazywanie im języka, podstawowych zasad dobrego wychowania obowiązujących w danym społeczeństwie zwyczajów, obyczajów, przygotowania do późniejszych ról społecznych, kształtowanie świata wartości moralnych i wartości kultury oraz kontrolowanie zachowania członków.
Dwa znaczenia pojęcia „socjalizacja”:
 Węższe – wczesne formy rozwoju jednostki, kiedy dziecko jest wprowadzane w społeczeństwo, kiedy staje się istotą społeczną, przyswaja sposoby zachowania aprobowane przez społeczeństwo
 Szersze – rozumiana jako całokształt wzajemnych oddziaływań jednostki i środowiska, obejmuje przystosowanie i przyswajanie wymogów środowiska.

Tak rozumiana socjalizacja przyjmuje procesy akulturacji jak i wychowania.
Wpływ procesów socjalizacji na składowe osobowości:
Wpływy socjalizacyjne dotyczą:
1. Społecznie aprobowanych sposobów ukierunkowania swoich poglądów i zaspokajania potrzeb
2. Umiejętności posługiwania się różnymi przedmiotami sprawności technicznych, niezbędnych do życia w danej cywilizacji
3. Sposobów interakcji i komunikowania się z innymi ludźmi
4. Sposobów odczuwania i wyrażania emocji
5. Upowszechnionych w społeczeństwie wartości, aspiracji, celów działania, norm nakazujących, zakazujących, określone postępowanie, ról, wzorów osobowych, ideałów osobowości.
Dwa etapy socjalizacji:
 Pierwotna, która zachodzi w dzieciństwie, dzięki niej człowiek staje się członkiem społeczeństwa, uczy się ról społecznych, przystosowuje się do społeczeństwa, uczy się języka, schematy interpretacyjne i motywacyjne, np. by być dzielnym chłopcem i zostać dzielnym mężczyzną
 Wtórna, wprowadza w poszczególne segmenty życia, uczy poszczególnych ról, np. rola męża, żony, zachodzi na bazie pierwotnej, odwołuje się do swoistego abecadła społecznego, które człowiek wynosi z socjalizacji pierwotnej. Dokonuje się wyboru ról społecznych.
Socjalizacja pierwotna wytwarza bazę, a wtórna nadbudowę.
Resocjalizacja – przemiana człowieka na zasadzie wymazania zachowań nieakceptowanych przez społeczeństwo, oraz wprowadzenie nowych, żeby resocjalizacja była skuteczna musi być odwołana do socjalizacji pierwotnej (ale nie zaczynamy od zera jak z dzieckiem).
Stadia rozwoju osobowości a kontrola społeczna
1. Niemowlęctwo i wczesne dzieciństwo
• Poziom moralności przedkonwencjonalnej
• Oceny dobra i zła, słuszności lub niesłuszności, są interpretowane w kategoriach fizycznych konsekwencji działania lub w kategoriach siły fizycznej i władzy tych, którzy kształtują reguły i oceny
• W sytuacji konfliktowej oceniane są konsekwencje a nie intencje
• Stadium orientacji na posłuszeństwo i unikanie kary oraz instrumentalno – relatywistycznej
• Pojawia się tożsamość naturalna (np. postrzeganie konkretnych przedmiotów przez dziecko)
• Wszystkie sytuacje postrzegane są przez przyjemność.

2. Dzieciństwo
• Rozwój moralny wkracza na poziom konwencjonalny
• Spełnianie oczekiwań rodziny czy grupy jest oceniane jako słuszne samo w sobie, niezależnie od tego, jakie przynosi skutki bezpośrednie
• Pojawiają się początki logiki
• Konformizm
• Sankcje są związane ze wstydem lub utratą miłości ze strony osób znaczących
• Dwa stadia: na zgodę i harmonię interpersonalną oraz orientacji na prawo i porządek
• Tożsamość oddzielona od wyglądu osób
• Tożsamość naturalna przekształca się w tożsamość roli
• Dziecko uczy się coraz więcej ról.

3. Okres młodzieńczy
• Rozwój moralny osiąga poziom postkonwencjonalny lub autonomiczny
• Pojawia się świadomy wysiłek określania wartości moralnych i zasad, które muszą uzyskiwać prawomocność niezależnie od autorytetu grup lub osób je głoszących i niezależnie od identyfikacji jednostki z tymi osobami i grupami
• Dwa stadia: orientacji legalistycznej skierowany na umowę społeczną, gdzie nacisk kładziony jest na proceduralne zasady osiągania zgody i porozumienia, stadium orientacji na uniwersalne zasady etyczne, gdzie dobro i słuszność są oceniane na zasadzie głosu sumienia
• Jednostka staje się zdolna do organizacji swoich interakcji w niepowtarzalne biografie.
Jednostka pochodzi od fazy podporządkowania konsekwencji, poprzez podporządkowanie przez źródło kontroli do podporządkowania przez przyjęte zasady etyczne.
Mechanizmy socjalizacji
 Społecznego wzmocnienia (nagrody i kary).
 Naśladownictwo (kopiowanie wzorca, jest złożone – sekwencja bodźców, naśladowanie dotyczy głównie sfery emocjonalnej, tendencja do naśladownictwa nasila się podczas więzi emocjonalnej, tendencja do naśladownictwa ma charakter wrodzony za pośrednictwem naśladownictwa mogą być nabywane postawy)
 Modelowanie ( U. Bronfenbrenner, wykonanie działania identycznie symbolicznie lub konkretnie do zadania, które wykonał model, czyli osoba, która posiada cechy, które podmiot chce naśladować. Wykracza ono poza zewnętrzne upodobnianie się. Jednostka przejmuje od modela motyw działania. Cechy modelowania: cechy obserwatora, wiek, poziom motywacji do przejmowania zachowań modela, poziom dojrzałości funkcji do prawidłowego rozwoju czynności. Właściwości modela: charakter relacji między modelem i obserwatorem, więź między modelem i obserwatorem, możliwość dysponowania władzą, status społeczny modela, kompetencje modela, podobieństwo do modela, możliwość dysponowania środkami materialnymi przez modela.
Właściwość sytuacji, w której zachodzi modelowanie: film, obraz, fotografie, tekst – pośrednia właściwość, czyli wzbudzenie aktywności podmiotu, np. dyskusja na temat bajki, lektury.
 Identyfikacja ( Freud traktował identyfikację jako mechanizm obronny u osób dotkniętych chorobą psychiczną).

Teoria egzemplifikacji J. Grac`a
- wzory osobowe rodziców
- mają dwie ważne cechy:
 Rozwojowość, dziecko spotyka się z wzorami przeszłymi, jak i nowymi, np. rodzice zmieniają podejście do religii i nakłaniają do tego dziecko, jeżeli dziecko jest w stałym kontakcie z rodzicami te wzory są utrwalane
 Przesunięcie, kwestię czasu oddziaływania dziecka i rodziców, wzór ukazuje się po czasie zapomnienia, np. nabywanie cech, nawyków rodziców, które zauważamy po jakimś czasie.
Proces identyfikacji: spostrzeżenie co do cech, właściwości, celi, następnie pragnienie posiadania cech modela przez jednostkę obserwującą, która wychodzi z założenia, iż kiedy będziemy podobni do modela łatwiej osiągniemy cele, właściwości. Następnym krokiem jest reagowanie identyfikacyjne na pewne cechy charakterystyczne modela. Identyfikacja zachodzi tak długo jak podmiot chce przeżywać stany afektywne modela lub oczekuje, że zachowanie modela będzie społecznie aprobowane. W przypadku identyfikacji ważne jest by jednostka dostrzegła podobieństwo między sobą a modelem. Identyfikacja może mieć charakter pozytywny i negatywny. Jednostka może przyjmować cechy pozytywne i negatywne modela.
Funkcje socjalizacji:
- transmisja kultury- dorobek kultury przyswajany kolejnym pokoleniom, w ten sposób nie musimy, np. konstruować nowych metod komunikacji, bo język już istnieje.
- wytwarzanie ładu i porządku- działania ludzkie mogą odpowiadać przyjętym normom i wartością.
Czynniki i formy kontroli społecznej.
Ład oznacza pewien sposób zorganizowania i funkcjonowania społeczeństwa, w którym zasady i reguły tego funkcjonowania są względem siebie spójne i trwałe, są przestrzegane i zabezpieczają jedność w uporządkowanej wielości. Każde społeczeństwo i każda grupa społeczna potrzebuje pewnego ładu, porządku, aby uchronić się przed nadmierną ilością konfliktów, uniemożliwiających koordynację zaspokojenia potrzeb indywidualnych i społecznych, utrudniających komunikację i więź społeczną (J. Mariański).
Cechy ładu społecznego:
• Dwoistość ładu
• Ograniczenie indywidualnej spontaniczności
• Komplementarność ludzkich działań
• Przewidywalność ludzkich zachowań
• Spójność reguł
• Ciągłość i stabilność reguł

Typy ładu społecznego (Ossowski)
• Ład przedstawień zbiorowych (konformizm i uregulowanie przez wspólne wzory)
• Ład monocentryczny (życie społeczne uregulowane przez centralne decyzje)
• Ład policentryczny (równowaga społeczna jest osiągana dzięki interakcjom, np. demokratyzm)
• Ład oparty na systemie wielostopniowych porozumień (zamiast przymusu pojawia się dialog między wolnymi jednostkami, nigdy nie przeradza się w anarchię. Ten ład jest wyobrażony nie istnieje.)
Można też mieszać łady, współistnieją ze sobą.
Każda jednostka narusza ład, konsekwencje to:
• Wyrzuty sumienia, poczucie winy
• Negatywna reakcja otoczenia
• Oba elementy mogą występować razem
Dwie sfery oddziaływań kontroli:
- kontrola wewnętrzna: te oddziaływania, które płyną z psychiki człowieka (działają pośrednio)
- kontrola zewnętrzna: te naciski społeczne, które działają na jednostkę z zewnątrz (zróżnicowanie kar i nagród, działają bezpośredni)
PRAWO- instytucje, które utrzymują ład społeczny
Cechy norm prawnych:
• Hierarchicznie powiązane
• Prawo- zbiór norm niesprzecznych
• Konfliktowość norm prawnych (możliwa)
• Normy atrybutywne- imperatywne- wskazują podmiot uprawnienia (jednostkę, grupę), przedmiot uprawnienia, podmiot obowiązku i przedmiot obowiązku
• Silny nacisk na respektowanie norm
• Prawo daje możliwość stosowania przymusu

Prawo związane z kontrolą konfliktu, prawo jest czynnikiem integracji społeczeństwa.
Źródła kontroli społecznej:
1. Prawo
2. Moralność- określa zachowanie w stosunku do kryteriów; dobro/zło, mówi o postępowaniu ludzi wobec innych, jeżeli wkraczamy w normę moralną możemy kogoś skrzywdzić, sankcje maja charakter nieformalny, sankcje te są słabsze w stosunku do prawa, ale ważniejsze w przypadku do obyczajów, moralność jest związana z prawem i religią
3. Zwyczaje i obyczaje (to ustalony sposób zachowania w danej sytuacji); są przekazywane, są zinstytucjonalizowane, opieramy się na zwyczajach, zwyczaje odp. Psychologicznym nawykom, zwyczaje powstają spontanicznie, nie są skodyfikowane.
Obyczaje- obyczaje to ustalony sposób postępowania, gdzie są już sankcje i przymus. Szczepański: ustalony sposób postępowania, z którym grupa wiąże pewne cechy moralne, naruszenie wywołuje sankcje negatywne. Obyczaj zakłada wyraźny przymus w uznawaniu wartości grupowych i przymus w takim definiowaniu sytuacji, które prowadzi do zachowań pożądanych z punktu widzenia grupy.
4. Religia- obejmuje idee, wierzenia, normy moralne. Marks- „religia to opium”- nadaje sens życiu. Lenin- „Religia to gorzałka dla ludzi”. Religia dysponuje sankcjami, złamanie boskiego nakazu to grzech. Zachowanie może być oceniane ze względu na grzech wobec Boga, religia wiąże się z obyczajem lub prawem. Normy moralne mogą wydawać się wtórne do norm religijnych lub odwrotnie
5. Moda- reguły kulturowe, dotyczy spraw powierzchownych, reguły mody są zmienne skutkiem oddziaływania jest uniformizacja narodu, kto łamie reguły mody jest dyskryminowany, przystosowanie do mody sprzyja konformizmowi, niektórzy czuja się gorzej lub lepiej przez modę
System normatywny może być rozpatrywany:
- od strony społecznej ( może analizować ten system na 2 płaszczyznach, na płaszczyźnie elementów pierwotnych i płaszczyzna form wyższego rzędu, w których są normy wyższego rzędu)
- od strony jednostki poddanej dyktaturze
Każdy akt zachowania można podzielić na : sam przebieg zachowania i cel, ku któremu zachowanie zmierza.
Norma opisuje pewien sposób zachowania i pewien wzorzec zachowania.
3 punkty istotne siły norm (Dorendorf)
• MUSS – oczekiwania przymusowe
• SOLL – oczekiwania powinnościowe
• KANN – oczekiwania możliwościowe ( sankcje pozytywne)
Fliss A. mówi o :prawie, obowiązkach, powinności
Sztompka:
• Imperatywa kulturowa(zakazy/nakazy)
• Przyzwolenia (co nie jest zakazane jest dopuszczalne)
• Preferencje (zachowania godne uznania, nie można zmusić)
Wyróżnikiem siły normy jest reakcja społeczna- sankcje- respektowanie norm. Kary i nagrody, kara ma uświadomić treść reguł.
Sankcja jest pewnym czynem, sankcja to świadoma reakcja;
• Sankcja pozytywna
• Sankcja negatywna
• Granice między sankcją negatywna a pozytywną jest płynna, dla jednych kara może być mniejsza, a dla drugich ta sama kara może być większa
• Sankcja aktualna- faktycznie zastosowana i sankcja prospektywna- groźba kary lub obietnica nagrody
• Sankcja represyjna- reakcja na aktualne zachowanie jednostki i sankcja prewencyjna- kary lub nagrody mające zniechęcić, kary wyprzedzają zachowanie
• Sankcja realna- czy oddziaływanie na jednostkę można wyjaśnić biologicznie poprzez ból i sankcja symboliczna- trzeba ja zinterpretować kulturowo
• Sankcja zorganizowana (formalna)- działania w zakresie sankcji są uregulowane przepisami i sankcja nie formalna- nie ma przepisów
Relatywizacja norm- do kogo i w jakiej sytuacji norma się odnosi
• Relatywizacja sytuacyjna; jest wyrażana nie wprost
• Relatywizacja personalna; norma ogranicza pewien krąg osób, np. dekalog
Jak to się dzieje, że normy obowiązują:
- kryterium behawioralne (norma obowiązuje wtedy gdy wpływa na zachowanie ludzi)
- kryterium legalności (w jaki sposób norma została ustanowiona)
- Kryterium zasadności (jak norma została uzasadniona)
Normy społeczne ustalają pewien przebieg zachowania, ważny jest cel zachowania – wartości, opisują cele idealne. Normy i wartości łączy się w podsystemy: zwyczaje, moralność i prawo.
PERSPEKTYWA JEDNOSTKOWA:
- grupy odniesienia
- role społeczne
GRUPY ODNIESIENIA – jednostki często nie identyfikują się z tą grupą. H. Hyman- mimo podobnych sytuacji dwie jednostki oceniają sytuację inaczej w odniesieniu do innych grup. Grupy odniesienia mogą być pozytywne i negatywne.
Grupy odniesienia porównawczego- jednostki określają same siebie, ważne jest to jak jednostka patrzy na grupę i normatywnego- są dla jednostki źródłem norm, wzorem wartości, przestrzegają norm w grupie.
Role społeczne- „rotule” łac. Rolka, nawijanie papieru, spisywano też partie aktów teatralnych
Rola społeczna- zależność między jednostką a społeczeństwem. Metafora teatr 1. Połączenie zachowania z zachowaniem jednostki w sytuacji z innymi wynika ze scenariusza 2. Twórcza interpretacja aktora
Dwa aspekty
• Podejście osobowościowe
• Podejście normatywne: podkreśla się normatywne oczekiwania, Zachowania jak regularność, powtarzalność zachowań, ograniczenie, narzucanie pewnych barier, podporządkowanie jednostki. Ralf Derendorf- człowiek nośnik. Ralf Linton- odnosił rolę społeczną do praw i obowiązków związanych z pozycją jednostki. Rola jako całościowa suma zachowania.
Aby społeczeństwo mogło funkcjonować musi być podział zadań. Proces socjalizacji- co powinni robić. Standaryzacja zachowań członków społeczeństwa.
Jednostka musi nauczyć się wzorów społeczeństwa by dobrze funkcjonować. Zachowanie odtwarzane a nie konstruowane.
Jednostka ma różne statusy- czynne i utajone, role społeczne
Rola społeczna (Z. Tyszka)- zespół norm regulowanych zachowaniem jednostki zajmującej określoną pozycję społeczną czy pełniącej określoną funkcję społeczną.
Dla każdej pozycji musi być kontr pozycja, aby mówić o roli dziadka musi być wnuk.
Zespół ról- jednostka posiada pozycję, a z pozycja związane są role. Role złożone łączą się ze statusami, np. jedna osoba może być mężem , ojcem, dziadkiem itp. Konflikty oczekiwań partnerów, np. wykładowca oczekuje od studenta, żeby nie ściągał, a on współpracuje i tak z innymi na egzaminie: muszą być mechanizmy, które to zwalczą, jednostka nie pozostaje cały czas ze sobą i dostosowuje swoje zachowanie do partnerów z którymi jest aktualnie, jednostka uwidacznia konflikt żądań, przerzuca część odpowiedzialności na innych, ograniczenie zestawu ról, jednostka ma poparcie u jednostki z takim samy statusem.
30.11.09r.Role społeczne jako narzędzie kontroli społecznej
Mechanizmy strukturalne:
- różni członkowie ról w różnym stopniu angażują się w tą rolę
- osoby wchodzące w skład zestawu ról różnią się władzą
- jednostki nie pozostają cały czas w kontakcie ze sobą
- konflikt żądań kierowany do kogoś
- jednostka może uzyskać poparcie od innych
- ograniczenie zestawu ról
Oprócz konfliktu oczekiwań może być niejasność ról. Role przeciążone (nadmierne oczekiwania i jednostka ma problem z realizacją), niedostosowanie roli, brak ciągłości ról, konflikt oczekiwań, związany z różnymi pozycjami
Mechanizmy manipulacyjne:
- zrzeczenie się przez jednostkę pewnych ról
- redefinicja roli i przyjęcie oczekiwań
- chwilowe wstrzymanie realizacji roli
- dyplomatyczna choroba (wycofanie)
- przerzucenie części obowiązków na innych
- ograniczenie ról

Definicje roli- ujęcie normatywne
1. Kelly i Thibault- zespół jednej lub kilku norm, które znajdują wyraz w zachowaniach jednostek w stosunku do zewnętrznych spraw lub w stosunku do określonych kategorii osób.
2. Tyszka- rola społeczna; zespół norm regulujących zachowania jednostki zajmującej określoną pozycję społeczna czy pełniącej określoną funkcję społeczną.
3. Turowski- rodzaj, zakres i wzory czynności jakie jednostka wykonuje, czy powinna wykonywać w imieniu i na rzecz grupy, wynikające z zajmowanej przez nią pozycje społeczne
07.12.09r.
Osobowościowa kwestia patrzenia na role społeczne: swoisty piar, możliwość pokazywania stosunku do roli i dystansu do roli. Nie wyklucza się norm, które mogą wpływać na zachowania jednostki.
Kulturowe i jednostkowe uwarunkowania roli społecznej:
- F. Znaniecki
1. rola jako suma wymogów wiążących się z dana pozycją (rola oczekiwana)
2. rola jako sposób pojmowania przez jednostkę czego się od niej wymaga poprzez zajmowana przez nią pozycję (r. wyobrażona)
3. rola jako rzeczywiste zachowanie jednostki (r. realizowana)
Znaniecki uwzględnia role w pełnym kontekście, który ma wpływ na kształtowanie roli. To dynamiczny układ, znaczenie jaźni społecznej.
- D. Levinson

Struktura roli
STRUKTURA GRUPY----------------JEDNOSTKA
UŁATWIENIA - DYLEMATY ROLI----------- KONCEPCJA ROLI ----- ODEGRANIE ROLI
STRUKTURALNIE NARZUCONE OSOBOWOŚCIOWA DEFINICJA ROLI
NAKAZY ROLI(ROLE- ŻĄDANIA) (KONCEPCJA- WYOBRAŻENIE ROLI,
ODEGRANIE- WPROWADZENIE TEJ ROLI)
Kontrola społeczna w małej grupie
• grupa to zjawisko powszechne
• grupy wywierają bardzo silny wpływ na swoich członków, na procesy poznawcze
• grupy odniesienia
• wpływ grupy pod względem interesu społecznego może być negatywny lub pozytywny
• wiedza dotycząca małych grup daje możliwości oddziaływania na ich członków
Norma- istnienie w grupie norm pozwala je wyróżnić. Mogą one dotyczyć określenia tożsamości, identyfikacji, insygnia, stroi odróżniających członków od innych grup, zachowania. Normy przyczyniają się do osiągnięcia celu przez tą grupę oraz utrzymują normy przy życiu.
14.12.09.
Normy grupowe mogą mieć dwa źródła:
• normy zewnętrzne (przyniesione z innej grupy)
• normy wewnętrzne (wytworzone w procesie interakcji)
W przyswajaniu norma pomaga kiedy jednostka bierze udział w ich konstruowaniu. Grupa stosuje formy perswazji w stosunku do osób, które nie przestrzegają norm i żeby ich nawracać.
Konformizm:
• podporządkowanie się normom i wzorom grupie do której jednostka należy
• jako zgodność, zbieżność między członkami grupy i prowadzi to do nonkonformizmu zachowań, podporządkowania się
• zdanie jednostki było odmienne od reszty grupy, ale nastąpiła zmiana w kierunku oczekiwanym przez grupę
Jeżeli jednostka silnie związana jest z grupą trudno zmienić jej postawy- Kelly Volkhart
W języku potocznym konformista jest np. tchórz, jest on pojęciem negatywnym.
Nonkonformista; eksperymenty nad posłuszeństwem wobec norm- Sherif; ulegnie presji opinii większości- Asch.

Od czego zależy skuteczność wpływu na jej członków:
• wielkość grupy (najlepsze oddziaływanie do 4 osób w grupie)
• jednomyślność grupy
• skład grupy
• zadanie, które jest do wykonania jest jasne czy niejasne
• im trudniejsze zadanie tym lepszy wpływ grupy
• zdolność do myślenia twórczego- jeżeli tak jest mniejszy wpływ grupy
• osoby, które mają pewność o własnych kompetencjach wpływ grupy jest słabszy
Konformizm na poziomie społecznym:
• czy społeczeństwo jest tolerancyjne
• społeczeństwo amerykańskie ( lata 50; charakterystyczny typ osobowości- człowiek zewnątrz sterowany, ceniona była niezależność, współpraca)
• im wyższa ranga pozycji w grupie tym wyższy konformizm w grupie- Homans
Czy za przekroczenie norm w grupie występuje kara?
- Tak, osoby zajmujące wyższe pozycje są karane łagodniej. Różne będą kary dla osób naruszających tę samą normę.
Ład monocentryczny: problem kontroli społecznej- małe grupy miały bardzo wiele funkcji; osobliwe funkcje rodziny.
Kontrola społeczna w rodzinie:
• zapewnia podstawy egzystencji, internalizacja norm, wartości ważnych dla społeczeństwa
• kontrola bazuje na socjalizacji, potrzebie bezpieczeństwa
• Milgrim- kontrola może zachodzić na dwóch pziomach:
 Według konformizmu; ludzie charakteryzują się tym samym poziomem ekonomicznym, np. między małżonkami
 Poziom posłuszeństwa; ludzie różnią się statusem
System kontroli dysponuje różnymi narzędziami:
• Stosowanych 5 mechanizmów w rodzinie:
 Kontrola poprzez zastosowanie siły (przemoc fizyczna)
 Ekonomiczne środki kontroli
 Środki kontroli grup pierwotnych (perswazja, plotka, ośmieszenie)
 Kontrola poprzez nacisk społeczny (potrzeba akceptacji i bezpieczeństwa)
 Kontrola poprzez socjalizację
Zadania rodziny: zapobieganie pojawianiu się odstępstw od norm w rodzinie, nadzorowanie zachowań członków rodziny, wyrabianie oczekiwanych zachowań, przywoływanie niesubrymowanych członków rodziny do porządku, kontroluje przestrzeganie norm i zachowań przyjętych w danym społeczeństwie, oddaje się kultywowaniu tradycji, kontroluje przestrzeganie tradycji
04.01.10.
Funkcje rodziny: nadzorcza, kontrolna, wychowawcza, zapobiegawcza, interweniująca, opiekuńcza, ochronna.
Kontrola społeczna a dewiacje. Cechą ładu społecznego jest dwoisty charakter: ład zawsze jest i ład jest zawsze naruszany.
Dewiacja- (łac. Dewio- schodzić z drogi) to odchylenie, zboczenie, ten termin lepiej służy niż „patologia”, nie miało to pojęcie charakteru wartościowego. W latach 30. Używa tego pojęcia już F. Znaniecki. Prekursorem był Emil Durkheim. Jest to zjawisko odstępstw od norm określających wzory zachowania. To naruszenie podstawowych instytucji społecznych. Zmienność dewiacji w czasie i przestrzeni.
Proces uznawania zachowania za dewiacyjne:
• Stwierdzenie, że łamanie pewnych norm narusza istotne dobra grupy
• Zabiegi zmierzające do wykazania prawomocności i doniosłości tych norm
• Mobilizowanie uwagi opinii publicznej, tworzenie klimatu społecznego nieprzychylnego dewiantom
• Kształtowanie oficjalnego planu działania, mającego na celu uruchomienie środków kontroli społecznej
• Realizacja tego planu
Czy dewiacje mogą mieć pozytywne skutki dla społeczeństwa?
Tak, pozytywny wymiar może mieć postać zmiany norm.
Ujęcie dewiacji:
• Dewiacja jako konsekwencja zakłócenia ładu społecznego
• Dewiacja jako wynik negatywnej socjalizacji (Sutherland- w teorii zróżnicowanych powiązań, proces, który doprowadza do systematycznego zachowania przestępczego jest taki sam jak proces związany z normami prawnymi. Proces nabywania ról dewiacyjnych zachodzi w grupach pierwotnych)
• Dewiacja jako konsekwencja konfliktu społecznego ( A)przyczyną może być konflikt w sferze wartości lub konflikt strukturalny, zachowanie dewiacyjne to te, które naruszają interesy uprzywilejowanych grup społecznych. B) forma uprzywilejowana- wpływ na kształtowanie opinii publicznej C) połączenie dewiacji z nierównością społeczną- przypisane są tym, które nie czerpią korzyści z majątku, władzy D) teorie konfliktu kultur Sellina- normą jest tu, to co jest powtarzalne, mówi się o normie zachowania, jeśli ktoś działa inaczej, niż to co powtarzalne budzi się reakcja, dochodzi do kolizji norm grup E) konflikt kultur, wewnątrz jednostkowy, zewnętrzny- zderzenie odmiennych systemów normatywnych)
• Dewiacja w ujęciu reakcji społecznej. Stygamtyzacja
Typy zachowań dewiacyjnych:
• Zachowania negatywne
• Dewiacja pozytywna
• Durkheim – zachowania altruistyczne; oficer chroni honor oficerski i popełnia samobójstwo
• Zboczenie nadnormalne
• Wprowadzenie skali ( nonkonformizm, nadkonformizm, konformiści)
• Nadkonformiście- reakcja na nich jest różna, bywa że traktowani są niechętnie
• Nonkonformizm- niezamierzone (nieumyślne), zamierzone (z góry jako dewiacja)
Durkheim- mówił o samobójstwie jako jednej z form dewiacji. Homodupleks- z jednej strony jest organizmem "biopsychicznym", kierowanym przez instynkty, a z drugiej jest istotą kierowaną przez moralność i inne elementy wytwarzane przez społeczeństwo. Tym, co pozwala człowiekowi wyjść poza "zwierzęcą" naturę jest najczęściej religia, która narzuca określony system normatywny i jest sposobem uregulowania zachowań.
a) Anomia – oznacza brak prawa
b) Eukomia – dobre przestrzeganie prawa
c) Stan anomii dezorientacja co jest dozwolone, a co niedopuszczalne
R. King Merton- anomią jest rozbieżność między cenionymi wartościami a normami- sposobami realizacji.

Formy przystosowania do anomii wg R.K Mertona
Wartości, cele normy, środki
Konformizm + +
Inwazja + _
Rytualizm _ +
Wycofanie _ _
Bunt _ +
(+) (+)

Inwazja- odrzucenie norm, przy zachowaniu celu (wartości), np. większość przestępstw
Rytualizm- odrzucenie wartości, przestrzegane środki, nadmierny konformizm
Wycofanie (ucieczka)- odrzucenie wzorów kulturowych, zinstytucjonalizowanych praktyk wiodących do celu (samobójstwo to ucieczka, może też być anomia pomyślności- gwałtowny awans.
Bunt- odrzucenie starych celów i ich realizacji, stworzenie nowych wartości, gdy buntują się nieliczni, ich bunt spowoduje powstanie podgrup.
Dewiacja H.S. Becker odmienność ma charakter całościowy, należy koncentrować się na mechanizmach naznaczenia, a nie na dewiantach, nie sam czyn jest dewiacyjny, ale reakcja społeczna, dewiantem jest ten kto przyczepia etykiety. Moment naruszenia norm, kto naruszył normę i kto był ofiarą tego naruszenia (kobiety są łagodniej traktowane gdy coś popełnią), społeczeństwo tworzy dewiantów poprzez określanie pewnych zachowań jako złe
Jak rozwija się kariera dewiacyjna (Becker):
• Zdarza się czyn nonkonformistyczny ( może on być przypadkowy lub celowy)
• Jednostka uczy się czerpać korzyści z dewiacji
• Pewne publiczne określenia osoby dewiantem- nadanie etykiety
• Oczekuje się zachowań dewiacyjnych

_________________
Karolina

Jeśli będzie ktoś miał notatki z soboty tj(6.02)to proszę o zamieszczenie...ja niestety będę u Pana Floriana:-)na poprawce...dzięki

_________________
Karolina